Hematuria – co oznacza krew w moczu i dlaczego nie można jej ignorować?

Hematuria, czyli obecność krwi w moczu, to objaw, który może budzić niepokój zarówno u pacjentów, jak i lekarzy. Choć nie zawsze oznacza poważną chorobę, jest sygnałem, którego nie należy lekceważyć. Może występować w różnych postaciach – od krwi widocznej gołym okiem (tzw. makrohematuria), po obecność erytrocytów wykrywaną jedynie w badaniu laboratoryjnym (mikrohematuria). Przyczyn hematurii może być wiele – od łagodnych, takich jak intensywny wysiłek fizyczny, po poważne schorzenia, w tym choroby nerek, infekcje układu moczowego czy nowotwory.

 

Czym jest krwiomocz i skąd się bierze?

Mocz jest cieczą bogatą w produkty przemiany materii, w tym substancje uboczne i potencjalnie szkodliwe, powstającą w wyniku filtracji krwi w nerkach i wydalaną z organizmu. U osoby zdrowej nie powinny w nim występować elementy morfotyczne krwi, takie jak białe i czerwone krwinki. Obecność krwi w moczu, czyli krwiomocz (hematuria), jest zjawiskiem patologicznym. W zależności od liczby erytrocytów wykrywanych w próbce, wyróżnia się makrohematurię i mikrohematurię. Makrohematuria występuje wtedy, gdy krew w moczu zmienia jego barwę i jest widoczna gołym okiem, natomiast mikrohematuria może być wykryta jedynie podczas badania mikroskopowego. Jeśli w moczu obecny jest jedynie czerwony barwnik krwi – hemoglobina – mówimy o hemoglobinurii. Potwierdzenie obecności krwi w moczu wymaga zawsze przeprowadzenia odpowiednich badań laboratoryjnych.

Herbaciany odcień moczu nie zawsze oznacza obecność krwi. U pacjentów z gorączką lub odwodnieniem, wynikającym z niskiego spożycia płynów, mocz również może mieć ciemniejszy kolor. Dodatkowo, niektóre leki (np. antybiotyki takie jak metronidazol czy ryfampicyna) oraz składniki diety (np. β-karoten, betanina) mogą wpływać na zmianę barwy moczu. Jeśli mocz przybiera herbaciany odcień bez obecności krwi, określa się to mianem pseudohematurii. U kobiet krew menstruacyjna może prowadzić do fałszywie dodatnich wyników badania na obecność krwi w moczu. Z kolei zabiegi, takie jak cewnikowanie pęcherza, również mogą być przyczyną pojawienia się krwi w moczu. Badania przesiewowe wykazują, że częstość występowania bezobjawowej mikropseudohematurii wzrasta z wiekiem i dotyczy około 2–20% populacji.

 
Podział
 

Krwiomocz można podzielić na:

  • Krwiomocz mikroskopowy (krwinkomocz) – wykrywany podczas badania próbki moczu za pomocą mikroskopowej analizy osadu lub testów wykrywających hemoglobinę. Nie powoduje on zauważalnej gołym okiem zmiany barwy moczu.

  • Krwiomocz makroskopowy – prowadzi do widocznej zmiany koloru moczu, który może przybierać odcień różowy, czerwony lub brunatnoczerwony.

Z uwagi na miejsce, w którym erytrocyty przedostają się do moczu, krwiomocz dzieli się na:

  • Kłębuszkowy – krwinki trafiają do moczu na poziomie kłębuszków nerkowych.
  • Pozakłębuszkowy – erytrocyty dostają się do moczu w dalszych odcinkach układu moczowego.

 

Przyczyny powstania hematurii

Obecność krwi w moczu może być spowodowana chorobami, zaburzeniami lub urazami dotykającymi poszczególne elementy układu moczowego, jak również schorzeniami ogólnoustrojowymi, takimi jak zaburzenia krzepnięcia krwi, które mogą wynikać z choroby lub stanowić powikłanie stosowania leków przeciwzakrzepowych.

Do najczęstszych przyczyn krwiomoczu należą:

  • kłębuszkowe zapalenia nerek i nefropatie,
  • nowotwory układu moczowego, w tym nerek, moczowodów, pęcherza moczowego oraz gruczołu krokowego (prostaty),
  • bakteryjne i niebakteryjne zapalenia nerek, pęcherza moczowego i cewki moczowej,
  • kamica moczowa,
  • urazy mechaniczne nerek lub innych części układu moczowego,
  • łagodny przerost gruczołu krokowego (prostaty),
  • endometrioza,
  • zaburzenia naczyniowe, takie jak zawał nerki czy zakrzepica naczyń nerkowych,
  • zaburzenia krzepnięcia krwi, np. spowodowane przedawkowaniem leków przeciwzakrzepowych,
  • naciekanie układu moczowego przez nowotwory sąsiadujących narządów,
  • przetoki,
  • obecność ciał obcych w cewce moczowej,
  • torbiele nerek.

Krwiomocz może być również wynikiem intensywnej aktywności fizycznej lub stosowania niektórych leków, takich jak kwas acetylosalicylowy. Ryzyko wystąpienia hematurii jest znacznie wyższe w przypadku:

  • maratończyków (tzw. hematuria biegaczy),
  • kobiet, u których często występują infekcje dróg moczowych, często objawiające się obecnością krwi w moczu,
  • osób z rodzinną historią hematurii idiopatycznej, kamicy nerkowej lub innych schorzeń nerek,
  • osób regularnie stosujących leki przeciwbólowe lub przeciwzapalne,
  • młodych mężczyzn cierpiących na zespół Alporta, genetyczne schorzenie nerek objawiające się hematurią, często towarzyszącą głuchocie nerwowej i zmianom w obrębie narządu wzroku, lub na kamicę nerkową.

 

Diagnostyka krwi w moczu

Objawy takie jak prawdopodobne zapalenie pęcherza, krwiomocz czy ból w podbrzuszu powinny stanowić istotny sygnał do skonsultowania się ze specjalistą i wykonania podstawowych badań diagnostycznych. Ponieważ choroby układu moczowego mogą przez długi czas przebiegać bezobjawowo, ogólne badanie moczu jest zalecane jako badanie profilaktyczne. U dorosłych, którzy nie zgłaszają żadnych dolegliwości zdrowotnych, powinno się je przeprowadzać raz w roku.

Diagnostyka przyczyn krwiomoczu opiera się na dokładnym wywiadzie, analizie okoliczności pojawienia się objawu oraz obecności symptomów towarzyszących. Kluczowe znaczenie ma również badanie osadu moczu, obejmujące ocenę liczby erytrocytów, ich morfologii oraz obecność innych elementów, takich jak wałeczki erytrocytarne czy kryształy. Dodatkowo wykonuje się badania laboratoryjne, obejmujące morfologię krwi, parametry układu krzepnięcia, funkcję nerek oraz markery zapalne.

W zależności od rodzaju krwiomoczu przeprowadza się odpowiednie badania dodatkowe. W diagnostyce obrazowej stosuje się ultrasonografię, klasyczną urografię oraz tomografię komputerową (TK). W przypadku krwiomoczu pozakłębuszkowego często zaleca się cystoskopię, natomiast w krwiomoczu kłębuszkowym – biopsję nerki.

Zakres i rodzaj badań diagnostycznych ustala lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta, a wybór leczenia jest ściśle uzależniony od zidentyfikowanej przyczyny krwiomoczu.


Leczenie krwiomoczu

Jeśli krwiomoczowi towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak gorączka czy kolka nerkowa, ustalenie jego przyczyny może być prostsze. Leczenie zależy od przyczyny: w przypadku infekcji dróg moczowych stosuje się antybiotyki, natomiast w sytuacji krwiomoczu spowodowanego nowotworem konieczne może być leczenie operacyjne.

Osoby zmagające się z hematurią powinny również przestrzegać następujących zaleceń:

  • Pić dużo wody i regularnie oddawać mocz, unikając jego długotrwałego zatrzymywania; po stosunku płciowym należy oddać mocz i dokładnie oczyścić okolice intymne.
  • Unikać stosowania produktów do higieny intymnej, które mogą podrażniać, aby zminimalizować ryzyko infekcji dróg moczowych.
  • Zrezygnować z palenia papierosów i ograniczyć kontakt z substancjami chemicznymi.
  • Włączyć umiarkowaną aktywność fizyczną do codziennego planu dnia.